Fritz Haber (868-1934) Yahudi kökenli Alman kimyacı 1918’de ”Haber prosesi” (Haber-Bosch işlemi) olarak bilinen, azot ve hidrojen gazından amonyak elde etmeyi sağlayan süreci keşfettiği için Nobel Kimya Ödülü’ne layık görülmüştü. Amonyağın yüklü miktarda elde edilmesini sağlayan bu kimyasal proses, patlayıcıların ve yapay gübrenin elde edilmesinde önemli rol oynamaktadır. Bu süreç olmasaydı, yapay gübre eksikliğinden dünyada ciddi gıda sıkıntısı çekileceği söylenebilir. Ancak Haber, kimyasal silahların mucidi ve binlerce ölümden sorumlu bir bilim insanı olarak hatırlanır.
Haber, 1. Dünya Savaşı sırasında Almanya adına kimyasal silah geliştirme araştırmaları yapmaya başladı. Savaş, siper savaşına dönüşünce Almanlar siperleri aşabilecek bir silah arayışına giriştiler. Haber, kimyasal yöntemlerle siperlerin temizlenebileceğini düşünmüş ve ünlü klor gazını geliştirmişti. Haber’in gözlemci olarak katıldığı 1915’teki İkinci Ypres Savaşı’nda, Almanlar Fransızlara karşı, dünya tarihinde ilk defa bu gazı kullandı ve 67.000 kişi hayatını kaybetti.
Barış yanlısı ve kendisi gibi doktoralı bir kimyacı olan eşi Clara Immerwahr, Haber’e engel olmaya çalıştı ancak Ypres’teki trajediye engel olamayınca dayanamayıp tüfeğiyle intihar etti.
Kendisini Alman milliyetçisi olarak tanımlayan Haber, bu durumdan etkilenmedi ve birkaç gün sonra silahının Ruslar üstünde kullanımını gözlemlemek için Batı Cephesi’ne yol aldı.
Aynı zamanda Fransa’da, bir başka Nobel Ödülü alacak kimyacı Victor Grignard, Fransızlara kimyasal silah geliştirmek için çalışmalar yapıyordu.
İlk kimyasal silahı geliştiren Haber, Alman askerlerin bu silahtan etkilenmemesi için bu silahın etkilerini engelleyecek olan gaz maskesini de geliştirdi. Haber, ironik bir şekilde Nazi döneminde ailesiyle birlikte Almanya’yı terk etmek, Paris ve Cambridge gibi bir zamanlar düşmanı olup, askerlerinin topluca öldürülmesine yardımcı olduğu bölgelere sığınmak zorunda kaldı. Ama akrabalarının önemli bir kısmı toplama kamplarında hayatlarını kaybetti.
Haber, geliştirdiği silahlardan dolayı hep tepki gördü. İngiltere’deyken Nobel ödüllü fizikçi Ernest Rutherford, Haber’in elini sıkmayı reddetti. Haber, kimyasal silaha getirilen eleştirileri ölene kadar reddetti; savaşın öldürme üstüne kurulduğunu, kurşun ve patlayıcıyla gelen ölümünün gazdan gelen ölümden daha az korkunç olmadığını savundu.
Kaynak: BİLİMSEL GİZEMLER VE YALANLAR – Enis DOKO – sf 109
